Hasta, doktorunun belirli ihtimalleri söylediğinde bu semptomları yaşayacağı düşüncesine girerek değişimi bekliyor. Hastanın tedavi sürecine nasıl bir katkısı veya zararı olduğunu bilmeden girdiği düşünceler tedavi süreçlerinde belirleyici bir faktör olabileceğini gösteriyor.
Tamamen zıt gibi gözüken bu etkiler aslında birbiriyle çok daha fazla bağlantılı olup, hastanın zihninde ortak bir noktada buluşuyor. Bir taraf olumlu yönde gelişim sağlarken bir tarafsa olumsuz yönde bilinçsizce bedenine zarar veriyor.
PLASEBO ETKİSİ: BEDENİN GİZLİ ŞİFASI
Plasebo etkisi, tıbbi olarak etkisiz bir tedavinin (şeker hapı, tuzlu su enjeksiyonu vb.) hastanın inancı ve beklentisi sayesinde olumlu sonuçlar doğurmasıdır. Hasta, aldığı tedavinin gerçek olduğuna inanır ve iyileşeceğine dair bir beklenti içine girer. Bu inanç ve beklenti, beyinde endorfin gibi doğal ağrı kesicilerin salgılanmasına, bağışıklık sisteminin güçlenmesine ve diğer fizyolojik değişikliklere yol açabilir.PLASEBO ETKİSİ NASİL ÇALIŞIR?
Bu inanç bilimin açıklayamadığı tıbbi gibi gözüken ama aslında insan zihninde biten bir tedavi yönetimidir. Günümüze kadar gelen araştırmalar sonucunda bazi teoriler ortaya çıkmıştır.
1-Beklenti: Hasta tedavinin olumlu sonuçlanacağını düşünüyor ve iyileşeceği beklentisine girerek zihninde bunu oluşturursa, beyinde endorfin gibi doğal ağrı kesicilerin salgılanmasına yol açabilir.
2-Koşullanma: Hasta daha önceki rahatsızlıklarında ilaç almanın iyi sonuçlar elde etmesine neden olduğunu düşünüyor ve inanıyorsa, plasebo ilaçlarının da aynı sonuçları elde edeceğine yardımcı olabileceği düşüncesini tetikleyebilir.
3- Beyin Kimyası: Araştırmalar, plasebo etkisinin beyindeki dopamin ve opioid reseptörlerini etkileyerek ağrı algısını ve ruh halini değiştirebileceğini gösterebilir.
Plasebo etkisi, özellikle ağrı yönetimi, depresyon, anksiyete ve uyku bozuklukları gibi durumlarda etkili olabilir. Tabi ki plasebo etkisi tamamen zihinde bittiği için her hastada aynı sonuçlar elde edilemeyebilir. Plasebo etkisinin gücü hastanın inancına, beklentisine ve tedaviye olan güvenine bağlı olarakta değişiklik gösterebilir. Aynı şekilde sadece ilaç tedavisi ile plasebo etkisi gören hastalar olduğu gibi sadece terapilerle ve hatta doktorun hastayla kurduğu iletişimle de ortaya çıkabilir.
NOSEBO ETKİSİ: HASTALIĞIN BEDENE DAVETİYESİ
Latince "zarar vereceğim" anlamına gelen nosebo, tıbbi olarak etkisiz bir madde veya prosedürün hastada olumsuz semptomlara yol açmasıdır. Bu semptomlar, hastanın tedaviye veya duruma karşı duyduğu korku, endişe veya olumsuz beklentilerden kaynaklanabilir.Örneğin, bir hasta bir ilacın yan etkileri olacağına inanıyorsa, ilacı aldıktan sonra gerçekten yan etkiler yaşayabilir, hatta bu yan etkiler ilacın kendisinden değil, hastanın beklentisinden kaynaklanabilir.
NOSEBO ETKİSİ NASİL ÇALIŞIR?
Plasebo Etkisinde olduğu gibi bilimin tamamen açıklayamadığı bir zihin oyunudur. Bu oyunun altında yatan etkenler net bir şekilde aydınlatılmasada bazı teoriler ortaya çıkmıştır:
1- Beklenti ve İnanç: Hastanın bir tedaviden veya durumdan olumsuz sonuç alacağını beklemesi ve buna inanması, beyinde stres hormonlarının salgılanması bunun akabinde de vücut ağrılarının veya hastanın yaşadığı semptomların geçmemesine/artmasına yol açabilir.
2-Koşullanma: Hasta geçmişte yaşadığı olumsuz deneyimlerin tekrar aynı şekilde nüksedeceğini düşünerek ve inanarak tepki verebilir.
3- İletişim: Sağlık çalışanlarının hastayla kurduğu iletişim bu etkinin yaşanmasında büyük rol oynuyor. Olumsuz bir dil kullanılması, yaşanabilecek yan etkilerin sık sık konuşulması hastanın beklentilerini önemli ölçüde düşürerek nosebo etkisinin ortaya çıkmasını tetikliyor.
NOSEBO ETKİSİNİN EN YAYGİN GÖRÜLEN ÖRNEKLERİ
~İlaç Yan Etkileri: Bir hasta bir ilacın yan etkileri olduğunu biliyor ve bunları kesin yaşayacağını düşünüyorsa, ilacı aldıktan sonra bu yan etkileri yaşayabilir. Ama yaşanan yan etkiler ilacın kendisinden değil tamamen hastanın inancından kaynaklanabilir.
~Tıbbi Prosedürler: Bir hasta yaşayacağı tıbbi prosedürün ağrılı ve zor geçeceğine inanıyorsa, bu durum gerçekleştiğinde ciddi ağrılar yaşayabilir.
~Yiyecek İntoleransı: Bir hasta, bir yiyeceğe karşı intoleransı olduğuna inanıyorsa, o yiyeceği yedikten sonra sindirim sorunları yaşayabilir, ancak bu sorunlar yiyeceğin kendisinden değil, hastanın beklentisinden kaynaklanabilir.
PLASEBO VE NOSEBO ETKİSİNİN ETİK BOYUTU
Tıp dünyasında sıkça karşılaşılan ve tartışmalara sebebiyet veren Plasebo ve Nosebo Etkisi bir çok soruyu beraberinde getiriyor. Bu etkiler hastanın tedavi sürecinde önemli derecede etkiye sahip olduğunu ortaya koyarken aynı zamanda hasta-doktor ilişkisinde güveni sarstığı aynı zamanda da şeffaflık ve dürüstlük gibi temel prensipleri de gündeme getiriyor.
PLASEBO ETKİSİNİN ETİK BOYUTU:
Bakıldığında hastanın tedavi sürecine yardımcı olarak gözüken etki bazı durumlarda faydalı da olabiliyor. Ancak yine de bazı durumlarda tartışma yaratabilecek konulara da sebebiyet vermiş oluyor.
İlk akla gelen söylemler arasında hastanın kandırılması yer alıyor. Hastanın bu tedaviyi bilerek kabul etmesi durumunda plasebo etkisi ne kadar işe yarıyor sorulari akla gelirken bir yandan da bilmeden plasebo ilaçlarının verilmesi mümkün olur mu düşüncesi yer alıyor. Ayrıyeten plasebo etkisinden yararlanılması düşüncesiyle verilen ilaçlar gerçek tedaviyi geciktiriyor mu? Hastanın iyileşme süresini artıyor ve engelleme durumu söz konusu oluyor mu? Akla gelen bu sorularsa tartışmaya açık bir şekilde cevaplanmayi beklerken kafaları karıştırmaya devam ediyor.
NOSEBO ETKİSİNİN ETİK BOYUTU:
Hastanın olumsuz düşüncelerinden ve iyileşmeye olan inançsızlığından ortaya çıkan Nosebo etkisi, etik boyutunda çok daha dikkatli olunması gereken bir konu oluyor. Nosebo etkisini etik olarak etkileyen faktörler arasında ilk başta hastanın bilgilendirilmesi yer alıyor. Özellikle hastanın tedavisinde oluşabilecek yan etkiler şeffaflıkla söylenilmesi gerekiyor ama bu yan etkiler hastada korku ve endişe yaratmamasi adına kullanılan dil ciddi önem taşıyor. Bir diğer faktörde hastanın psikolojik durumu oluyor. Bazı hastalar olumsuz beklentilere veya düşüncelere daha yatkın olabiliyor. Bu durumda da hastanın psikolojisinin iyi bir degerlendirmeden geçmesi gerekiyor.
Plasebo ve Nosebo Etkisi tıp dünyasındaki tartışmalı yerini korumaya devam ederkenetik ilkelere dayanarak kullanılması durumunda hastaya fayda sağlayabilir. Bu yöntemler hasta-doktor arasındaki iletişim, güven ve tedavi yöntemleri hakkında akıllarda soru işaretleri bırakmaya devam ediyor.
