Afyonkarahisar, Anadolu'nun en eski yerleşimlerinden biri olup, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu köklü geçmişin izleri, ilin ilçelerinin isimlerinde de kendini göstermektedir. İlçelerin isimleri, bazen tarihi bir olaya, bazen bir aşirete, bazen de bölgenin coğrafi ve kültürel özelliklerine dayanmaktadır.
İşte Afyonkarahisar’ın ilçelerinin isim kökenleri ve bu isimlerin ardındaki hikâyeler.
BAYAT
Bayat ilçesi, adını Oğuz Kağan Destanı'nda geçen 24 Oğuz boyundan biri olan "Bayat" boyundan alır. Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Bayat boyu, Osmanlı İmparatorluğu'nu kuran Kayı boyundan sonra en itibarlı Oğuz topluluklarından biri olarak kabul edilir. "Bayat" kelimesi, Türkçede "zengin, büyük, ünlü" anlamlarına gelir.
Ayrıca, savaşlarda düşmana yapılan gece baskınları için de kullanılan bir terim olduğu söylenir. Bayat boyu, Anadolu’ya göç ettikten sonra farklı yerlere dağılmış, ancak Afyonkarahisar’ın bu bölgesine yoğun olarak yerleşmiştir. İlçenin bugünkü adı da bu tarihi kökenden gelmektedir.
SULTANDAĞI
Sultandağı ilçesi, 1116 yılında Bizans ve Selçuklu orduları arasında gerçekleşen savaş sırasında Selçuklu ordusunun konakladığı dağdan ismini almıştır.
Bu savaşta Selçuklu ordusu bölgeyi ele geçirmiş ve buraya "Sultan Dağı" adı verilmiştir. Zamanla bölge bu adla anılmış ve ilçenin ismi "Sultandağı" olmuştur.
BOLVADİN
Bolvadin ilçesi, tarih boyunca farklı medeniyetlerin izlerini taşır. Roma İmparatorluğu döneminde "Polybotum" olarak anılan bu bölge, Latince'de "çok bitki örtüsü" anlamına gelir. Bu isim, Bolvadin’in geçmişte zengin bir doğal yapıya sahip olduğunu gösterir.
Bölgeye zamanla farklı kültürler hakim olmuş ve Osmanlı döneminde halk arasında "Dinibol" olarak da anılmıştır. Bugünkü isminin, Roma ve Osmanlı etkileriyle birlikte şekillendiği düşünülmektedir.
EVCİLER
Evciler ilçesi, Evci aşiretinin buraya yerleşmesiyle adını almıştır. İlk olarak bataklık bir bölgeye yerleşen aşiret, buradan taşınarak bugünkü Evciler ilçesini kurmuştur.
Bölgeye gelenler, zamanla burayı "Evcile gidiyor" ya da "Evcile geliyor" şeklinde anmış ve ismi buradan türemiştir.
ÇAY
Çay ilçesi, Helenistik dönemde "İpsos" adıyla bilinen bir yerleşim yeriydi. Ancak, Haçlı Seferleri sırasında büyük tahribata uğramış ve bu nedenle terk edilmiştir. 1155 yılında Selçukluların bölgeye yerleşmesiyle birlikte, bölgeye "Çay Değirmeni" adı verilmiştir.
Zamanla bu isim kısaltılarak "Çay" halini almıştır. Ayrıca, ilçenin içinden geçen dere ve su kaynakları da bu ismin verilmesine etken olmuş olabilir.
BAŞMAKÇI
Afyonkarahisar’ın güneybatısında yer alan Başmakçı ilçesi, Sarıkeçili aşiretine mensup bir topluluğun göçü sırasında konakladığı yer olarak bilinir. Sarıkeçili aşireti, Anadolu'ya Azerbaycan’ın güneyinden gelmiş ve farklı bölgelere dağılmıştır.
Göç sırasında konakladıkları bu bölgede yerleşik hayata geçen aşiret mensupları, buraya "Başmakçı" adını vermiştir. İsminin kökeni, aşiret mensuplarının göç yollarındaki izlerini ve bu topraklara nasıl yerleştiklerini simgeler. Ayrıca, geçmişte burada ayakkabı ve çizme yapımıyla uğraşan halkın olduğu da anlatılmaktadır.
ÇOBANLAR
Çobanlar ilçesinin ismi, bölgede hayvancılıkla uğraşan Oğuz boylarına dayanmaktadır. Osmanlı döneminde vergi kayıtlarında "Çobanlar-ı Kebir" olarak geçen yerleşim, zamanla kısaltılarak bugünkü adını almıştır.
Rivayetlere göre, bölgeye yerleşen Dulkadiroğulları'na mensup Avşar boyları, burada hayvancılıkla uğraşarak geçimlerini sağlamışlardır.
DİNAR
Dinar ilçesi, tarih boyunca önemli bir ticaret merkezi olmuştur. İsminin, Orta Asya'dan göç eden bir Türk beyinin oğlunun adından geldiği rivayet edilir. Eski dönemlerde "Geyikler" olarak bilinen bölge, zamanla "Dinar" ismiyle anılmaya başlamıştır.
Ayrıca, Roma ve Bizans dönemlerinde de bölge, ticari faaliyetlerin yoğun olduğu bir merkez olmuştur.
DAZKIRI
Dazkırı, adını bölgenin coğrafi yapısından alır. İlk olarak "Apa" adıyla bilinen bu bölge, daha sonra "Bolatlı" olarak anılmış, ancak Ankara'nın Polatlı ilçesi ile karışmaması için "Dazkırı" ismi verilmiştir.
"Daz" kelimesinin, bozkır anlamına geldiği ve bölgenin açık, geniş düzlüklerini simgelediği düşünülmektedir.
EMİRDAĞ
Emirdağ ilçesi, adını Emir Afşin Bey’den almış olabilir. Aynı zamanda, bölgedeki antik Amorium kentinin Türkçeleştirilmiş bir versiyonu olduğu da ileri sürülmektedir. 1937 yılında ilçenin adı "Aziziye" iken "Emirdağ" olarak değiştirilmiştir.
Afyonkarahisar'ın diğer ilçeleri de benzer şekilde tarihî olaylardan, coğrafi yapılarından veya göçlerle şekillenen kültürel miraslarından isimlerini almıştır. Bu ilçeler, isimleriyle bile Anadolu'nun zengin tarihine ışık tutmaktadır.
