TÜİK'in Türkiye Sağlık Araştırması'na göre, 2010 yılında alkole başlama en çok 'merak' nedeniyle olurken, 2022'de her iki kişiden biri eğlence amaçlı alkole başlıyor.
Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, gençlerin alkol veya diğer maddelere yönelme sebeplerinin merak duygusu, arkadaş etkisi, özenti, eğlenme amacı ve stresle başa çıkma gibi nedenlerden kaynaklandığını belirtiyor. Ergenlik döneminde beynin henüz gelişimini tamamlamamış olmasının, özellikle mantıksal kararları yöneten ön beynin olgunlaşmamış olmasının, ergenlerin duygusal olarak daha hareketli ve riskli davranışlara açık olmalarına yol açtığını ifade ediyor.
Sosyal medya, dizi/film platformları ve bilgisayar oyunları gibi medyanın alkol tüketimini olumlu bir şekilde tasvir ettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Noyan, bu platformların Z kuşağı için bir yaşam tarzı vitrini işlevi gördüğünü ve hedonistik değerleri pekiştirdiğini vurguluyor.
Alkol Kullanımının Nedenleri ve Cinsiyete Göre Dağılımı
TÜİK'in Türkiye Sağlık Araştırması sonuçlarına göre, 2010 yılında alkole başlama en çok 'merak' nedeniyle olurken, 2022'de her iki kişiden biri eğlence amaçlı alkole başladığı görülüyor. Prof. Dr. Noyan, gençlerin alkol veya diğer maddelere yönelme sebeplerinin kişisel farklılıklara göre değişiklik gösterdiğini belirterek, genel olarak beş temel etkeni sıralıyor: merak duygusu, arkadaş etkisi/akran baskısı, özenti, eğlenme amacı ve stresle başa çıkma.
Bağımlılığa Yatkınlık ve Farkındalık Çalışmaları
Bağımlılık konusunda farkındalık yaratma çalışmalarında özellikle merak ve korku arasındaki dengenin sağlanması gerektiğini dile getiren Prof. Dr. Noyan, ailelerin, okulların ve bu alanda faaliyet gösteren kurumların sağladığı bilgilerle gençlerin meraklarını doğru bilgilerle tatmin etmeyi hedeflediklerini belirtiyor. Bu dönemde beynin henüz gelişimini tamamlamamış olması, ergenlerin duygusal olarak daha hareketli ve riskli davranışlara açık olmalarına yol açıyor. Umutsuzluk, yalnızlık hissi, sosyal kaygı, öz benlik algısının düşük olması, kimlik arayışı ve grupta yer edinme çabası gibi bireysel faktörler bağımlılığa yatkınlığı etkileyen temel unsurlar arasında yer alıyor.
Alkol ve Tütün Ürünlerine Erişim
Herhangi bir maddenin kolaylıkla bulunabileceği veya elde edilebileceğine yönelik algının o maddenin kullanım oranlarını artırdığını daha önceki yıllarda yapılan çalışmalardan biliyoruz. Bu nedenle alkol, tütün ürünleri gibi yasal maddelere erişime yönelik yaş kısıtlamalarının iyi takip edilmemesi de kullanımın yaygınlaşmasına sebep olabilir.
Alkol Kullanımına Başlama Yaşı
"Alkol kullanmaya başlama yaşına yönelik çok net bir verimiz olmasa da lise döneminin bu açıdan daha riskli olduğunu söyleyebiliriz." diyen Prof. Dr. Onur Noyan, daha erken yaşlarda kullananlar olabileceği gibi daha ileriki yıllarda da başlayanlar olabileceğini hatırlatıyor. TÜİK'in yaptığı diğer araştırmalara göre 2022 yılında 15-24 yaş aralığındaki bireylerde hiç alkol kullanmamış olma durumunun yüzde 90'a yükseldiğini belirten Prof. Dr. Noyan, "Bu oran geçtiğimiz yıllarda; 2019'da yüzde 84, 2016'da yüzde 85 iken, 2022'de artış göstermiş olması önemli. Verilen eğitimlerin, farkındalık çalışmalarının, merak duygusunun azalmasına sebep olan yaşam tarzının etkili olduğunu düşünmekteyim." şeklinde konuşuyor.
Sosyal Medya ve Eğlence Amaçlı Alkol Kullanımı
Araştırmaların yanında yapılan anketlerdeki alkol kullanma sebeplerine de değinen Prof. Dr. Onur Noyan, şu bilgileri veriyor: "2010'da merak duygusu alkol kullanma nedenleri arasında öndeyken 2022'de eğlence amaçlı alkol kullandığını belirten bireylerin artması dikkat çekici. Eğlence amaçlı alkol kullanma oranlarının yıllar içerisinde arttığı görülüyor. Bu artışta birden fazla etkenin önemli olduğunu değerlendiriyorum. Özellikle Z kuşağı olarak adlandırılan 15-24 yaş arasındaki kuşağın doğumlarından itibaren teknolojik gelişmeler ve sosyal medya ile çok sıkı bir ilişkide olmaları, yaşam tarzı tercihleri ve davranış kalıpları üzerinde etkili olmuştur."
Genç Kuşakların Hedonistik Eğilimleri
Sosyal medyada, dizi/film platformlarında ve hatta bilgisayar oyunlarında alkol tüketimi olumlu bir şekilde tasvir edilmekte ve eğlenmek için alkolün gerekli olduğu mesajı verilmektedir. Sosyal medya ve diğer platformlar, özellikle Z kuşağı için bir yaşam tarzı vitrini işlevi görmekte ve hedonistik değerleri pekiştirmektedir. Gençler arasındaki hedonistik eğilimler yalnızca alkol kullanımıyla sınırlı kalmıyor; alışveriş alışkanlıkları, güzellik ve kişisel bakım çabaları, markalı ürün tercihleri ve yemek yeme alışkanlıkları gibi konularda da kendini gösteriyor. Bu materyalistik hedonizm, genç kuşakların günlük yaşam seçimlerini etkileyen geniş bir etmen haline gelmiştir.
Bu durumun bazı olumsuz etkilerinin yanında olumlu etkileri de olabileceğini belirten Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Onur Noyan, sözlerini şöyle tamamlıyor: "Alkol ve sigara kullanıma yönelik farkındalıklarının artması kullanım oranlarının düşmesine sebep olabilmekte ama kullanma nedenleri farklılaşmaktadır. Sosyal medya etkisi ile görünür olma tek tip birey modelinin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Gençleri kendi içlerindeki bireysel yeteneklerini ve özelliklerini ön plana çıkartacak şekilde gelişimlerine önem vermeye teşvik etmek faydalı olacaktır."
